คงไม่ผิดหากจะบอกว่า หมอต้อมนั้นผูกพันกับสมุนไพรมาตลอดชีวิต

ย้อนกลับไปเมื่อ 60 กว่าปีก่อน เด็กหญิงตัวเล็กๆ ถือกำเนิดขึ้นในครอบครัวเกษตรกร ท่ามกลางทุ่งนาชานเมืองของจังหวัดนครนายก

แม้ฐานะทางบ้านของเธอจะค่อนข้างลำบาก ไม่มีไฟฟ้า ไม่มีสิ่งอำนวยความสะดวกใดๆ แม้แต่หลังคาบ้านก็ยังมุงด้วยหญ้าคา แต่เด็กน้อยก็รู้สึกสุขใจที่ได้ใกล้ชิดกับธรรมชาติ เธอเพลิดเพลินกับการรู้จักต้นไม้ใบหญ้า ได้เห็นว่าใบไม้ธรรมดาๆ ใบเดียวนั้นมีประโยชน์มากกว่าที่คิด

ครั้งหนึ่งเธอปวดท้องอย่างหนัก แม่ก็เอาตะไคร้มาทุบแล้วม้วนใส่กาน้ำ ตั้งให้อุ่นแล้วก็เอามาให้ดื่ม จากนั้นอาการปวดจึงค่อยๆ ทุเลาไป กลายเป็นความประทับใจเรื่อยมา

เมื่อเติบโตขึ้น เธอก็ได้ซึมซับถึงคุณประโยชน์ของพืชพรรณยิ่งขึ้น โดยช่วงนั้นพ่อกับแม่ของหมอต้อมกำลังเริ่มทำร้านอาหารในกรุงเทพฯ ระหว่างนั้นจึงฝากเธอไว้กับเพื่อนชาวจีนในตลาดที่ตัวเมืองนครนายก หวังให้ช่วยดูแลและรับผิดชอบเรื่องการเล่าเรียนของลูกๆ

“เราเรียกเขาว่าอาอึ้ม กินนอนบ้านเขาตั้งแต่ ป.7 ตอนไปอยู่ใหม่ๆ ก็สังเกตว่าหน้าตึกแถวมีกระถางยาและหลังตึกก็มีการปลูกสมุนไพร แล้วตอนเป็นไซนัสอักเสบ หาหมอแล้วหาหมออีกก็ไม่ค่อยดีขึ้นเท่าไร อาอึ้มก็เลยต้มฟ้าทะลายโจรให้กิน เทใส่ชามตราไก่ให้ ขมปี๋เลย พอตกเย็นก็ทำอาหารมีแต่บะฉ่อตำลึง เราก็ต้องกิน ตอนหลังถึงรู้คุณค่าของตำลึงว่ามีวิตามินเยอะมาก ช่วยแก้ร้อนใน

“แล้วหลังบ้านของอาอึ้มยังมีต้นไม้อีกเพียบ ทั้งต้นทับทิม ต้นลิ้นมังกร แกเล่าให้ฟังว่า เวลาคนจีนอพยพขึ้นเรือมา สิ่งที่ต้องนำมาด้วยก็คือต้นยา เนื่องจากพอมาถึงเมืองไทยแล้วไม่รู้จะหาได้จากที่ไหน เพราะสมัยก่อนหน้าที่การดูแลคนในครอบครัวถือว่าเป็นของแม่ที่ต้องเป็นที่พึ่งของคนในครอบครัว”

หลังอยู่กับอาอึ้มได้ 1 ปี ร้านอาหารเริ่มลงตัว หมอต้อมจึงย้ายมาเรียนต่อชั้นมัธยมศึกษาในกรุงเทพฯ ที่โรงเรียนสตรีวรนาถ และโรงเรียนจันทร์หุ่นบำเพ็ญ

กระทั่งเมื่อก้าวเข้าสู่ระดับอุดมศึกษา ด้วยค่านิยมของคนสมัยก่อนที่อยากให้บุตรหลานมีหน้าที่การงานที่มั่นคง รับราชการยิ่งดีที่สุด อาชีพสายแพทย์จึงเป็นทางเลือกแรกๆ ที่ทุกคนนึกถึง

หมอต้อมก็เช่นกัน เธอเลือกเรียนต่อคณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดลเป็นอันดับที่ 1 แต่เหมือนโชคชะตาได้กำหนดมาแล้วว่าเส้นทางที่แท้จริงคือยาและสมุนไพร เธอจึงสอบติดในคณะอันดับ 2 คือ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

แม้กระแสของสมุนไพรในคณะเภสัชศาสตร์เวลานั้นจะถูกมองว่าเป็นส่วนเกิน บางมหาวิทยาลัยถึงขั้นคิดจะตัดวิชานี้ออกจากหลักสูตร อีกทั้งนิสิตนักศึกษาส่วนใหญ่ก็ไม่ค่อยชอบเรียน ด้วยมองว่าเป็นยาขมที่ต้องนั่งจำ นั่งท่องชื่อใบไม้ แต่สำหรับหมอต้อมแล้ว เธอกลับรู้สึกสนุก และสามารถจำแนกได้ทันทีว่า ใบไม้เหล่านั้นเป็นใบของต้นอะไร แม้รูปร่างจะคล้ายคลึงกันก็ตาม

นอกจากนี้ เธอยังมีโอกาสได้ไปออกค่ายอาสาพัฒนา ไปเจอชาวบ้านที่ใช้สมุนไพรเป็นกิจวัตร ตลอดจนมีโอกาสได้รู้จักกับ ภก.สุพจน์ อัศวพันธุ์ธนกุล รุ่นพี่มหิดล ซึ่งทำงานบุกเบิกเรื่องสมุนไพรมานาน ก็ยิ่งกลายเป็นแรงบันดาลใจที่ผลักดันให้หมอต้อมสนใจสมุนไพรมากยิ่งขึ้น

“ยุคนั้นเภสัชกรจบมาน้อยมาก เป็นอาชีพที่หาเงินได้เยอะ แต่เหมือนเภสัชกรรุ่นนั้นจะได้รับการปลูกฝังเรื่องการคำนึงถึงสังคมไว้มาก เหมือนเป็นจิตวิญญาณของเราเลย เราต้องทำเพื่อสังคม เพื่อชาวบ้าน แล้วอย่างพี่สุพจน์ แกทำงานที่โครงการสมุนไพรเพื่อการพึ่งตนเอง ใช้ชีวิตอยู่กับชาวบ้าน ไปเก็บรวบรวมข้อมูลความรู้เรื่องสมุนไพรแล้วนำมาเผยแพร่เป็นข่าวสารสมุนไพรให้แก่ผู้สนใจ แม้แต่กระทรวงสาธารณสุขยังต้องเอาความรู้ของพี่สุพจน์มาใช้ในงานสาธารณสุขมูลฐาน คือก่อนหน้านี้ถ้าไม่มีรายงานของแก ก็จะไม่มีใครรู้จักว่านหางจระเข้ ไม่มีใครรู้จักขมิ้นชัน

“นี่เป็นอานิสงส์ของเภสัชกรคนหนึ่งที่เห็นว่า สมุนไพรน่าจะเป็นทางออกของสังคมได้ ครั้งหนึ่งแกเคยพูดว่า สักวันประเทศจะเกิดวิกฤติเศรษฐกิจ เพราะเราไม่พึ่งตนเอง ดังนั้นเราต้องเตรียมเรือก่อนพายุจะมา ซึ่งเราก็ไม่เข้าใจคำพูดของแกเลย จนกระทั่งตอนหลังที่เกิดวิกฤตต้มยำกุ้ง ถึงได้พูดกับพี่สุพจน์ว่า น่าเสียดายที่เราเตรียมเรือไว้น้อยไป เพราะวันนี้เราก็ยังต้องซื้อยาจากต่างประเทศเป็นจำนวนมาก”