ชาวบ้านกลุ่มแรกคือชาวกะเหรี่ยงดั้งเดิม พวกเขาไม่ได้มองธรรมชาติเป็นเพียงวัตถุสิ่งของ แต่มองว่าเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ จึงปฏิบัติต่อป่าไม้ สายลม แผ่นดิน ด้วยความนบนอบ เคารพยำเกรงต่อธรรมชาติอยู่แล้ว

“ผมมารู้ตอนหลังว่ามันเรียกว่า Deep Ecology คืออยู่ในจิตวิญญาณ อย่างเช่น เขาเคารพในผืนแผ่นดิน เขาไม่กล้าจะใช้กระทั่งยาฆ่าหญ้า เพราะว่าพระแม่ธรณีอาจจะปรากฏออกมาในรูปของหนอนผีเสื้อ ไส้เดือน หรือกิ้งกือ มันลึกซึ้งกว่ากฎหมายเสียอีก”

ส่วนอีกกลุ่มคือคนที่เข้าไปบุกรุกพื้นที่ป่าเพื่อทำกิน ปลูกพืชเชิงเดี่ยว ซึ่งกลุ่มนี้คือคนที่ทำลายธรรมชาติ แต่นิคมมองว่า ในการปลูกความรู้เชิงอนุรักษ์ให้คนกลุ่มนี้ ต้องไม่ใช่แค่การบอกว่าป่าไม้และสัตว์ป่ามีประโยชน์อย่างไร แต่ต้องมองไปถึงการอยู่ร่วมกันอย่างยั่งยืน

“เป็นโจทย์ใหม่ที่ผมตั้งขึ้นมาเอง ตอนนั้นทางกรมป่าไม้ก็พยายามใช้กฎหมาย ใช้เขตอุทยาน ใช้เจ้าหน้าที่ ใช้ชุดปราบปรามอะไรต่างๆ ซึ่งผมมองว่ามันไม่มีความสุขด้วยกันทั้งสองฝ่าย เจ้าหน้าที่ก็เครียด ชาวบ้านก็เกลียดเจ้าหน้าที่ มันไม่มีผลดีอะไรเลย

“ถ้าเราไม่ส่งเสริมความรู้และช่วยให้เขาทำมาหากินอย่างถูกต้อง เขาก็จะลักลอบล่าสัตว์ตัดไม้มากขึ้น พูดง่ายๆ ว่าถ้าปากท้องของเขายังหิวอยู่ ต่อให้เราไปบอกว่าต้นไม้มีประโยชน์ สัตว์มีประโยชน์ ชาวบ้านก็จะถามว่ามันมีประโยชน์กว่าชีวิตพวกเขาหรือไม่ แต่ถ้าเราทำงานร่วมกับเขาในทางที่ถูกต้องได้แล้ว เขาเองก็จะเหมือนเกราะกำแพงหุ้มป่าเขาใหญ่ไว้ได้”

นอกจากการส่งเสริมให้ชาวบ้านอยู่ร่วมกับป่า นิคมยังมีบทบาทในการร่วมเคลื่อนไหวด้านสิ่งแวดล้อมอีกหลายโครงการ ตั้งแต่คัดค้านการสร้างเขื่อนน้ำโจน คัดค้านเขื่อนเหวนรกที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ร่วมผลักดันร่างพระราชบัญญัติป่าชุมชน ตลอดจนเมื่อมีการยกเลิกสัมปทานป่าไม้ แล้วเริ่มมีการสร้างความเชื่อผิดๆ ให้คนหันมาปลูกยูคาลิปตัสทดแทนป่า นิคมก็ร่วมสนับสนุนนักวิชาการที่พยายามสื่อสารว่า ยูคาลิปตัสเป็นพืชเชิงเดี่ยว ไม่อาจทดแทนป่าที่ต้องมีความหลากหลายของพืชพันธ์ุและสัตว์ได้

จากทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง ตอนหลังเขาอยากย้ายกลับมาอยู่ที่เขาใหญ่ จึงเขียนโครงการขอทุนมาปลูกป่าที่เขาแผงม้า อำเภอวังน้ำเขียว จังหวัดนครราชสีมา เมื่อปี 2537 และได้เจอกับลุงโชค-โชคดี ปรโลกานนท์ ซึ่งมาช่วยกันปลูกป่าจนเปลี่ยนภูเขาหัวโล้นให้กลายเป็นผืนป่าที่อุดมสมบูรณ์ จนมีกระทิงอพยพกลับเข้ามาหากิน และออกลูกออกหลาน

หลังจากทำงานขับเคลื่อนด้านสิ่งแวดล้อมอยู่หลายปี จนได้เลื่อนเป็นผู้จัดการฝ่ายโครงการของมูลนิธิฯ นิคมก็เริ่มคิดถึงบ้านเกิด เขาอยากกลับมาตั้งรกรากที่อำเภอเชียงดาว เพราะที่ผ่านมาพเนจรไปทั่วไม่เคยมีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง บวกกับได้ข่าวว่าดอยหลวงเชียงดาวกำลังถูกทำลาย จึงตัดสินใจยื่นใบลาออกเพื่อกลับบ้าน เมื่อปี 2541

แต่ทางมูลนิธิฯ ยื่นข้อเสนอว่า แทนที่จะลาออก ทำไมไม่ลองทำโครงการพัฒนาดอยหลวงเชียงดาว ภูเขาหินปูนสูงกว่า 2,000 เมตรจากระดับน้ำทะเล ซึ่งเป็นป่าต้นน้ำของแม่น้ำปิง แม่น้ำสายหลักของเมืองเชียงใหม่ ก่อนจะไหลไปลงสู่แม่น้ำเจ้าพระยา จึงกลายเป็นที่มาของโครงการจัดการลุ่มน้ำแม่ปิง ซึ่งนิคมได้ทุนจากกองทุนสิ่งแวดล้อมมาดำเนินการโครงการระยะสามปี เน้นการส่งเสริมให้ชาวบ้านรักษาป่าในรูปแบบป่าชุมชน และการจัดการทรัพยากรน้ำในรูปแบบเหมืองฝาย

แม้จะตั้งต้นจากเจตนาที่ดี แต่กลายเป็นว่าพอมาทำงานจริง ผลลัพธ์กลับไม่เป็นไปตามที่คาดหวัง ในช่วงที่เขานำชาวบ้านร่วมผลักดันร่างพระราชบัญญัติป่าชุมชน อาจไปขัดผลประโยชน์ของกลุ่มทุนเข้า จนมีผู้ใหญ่บ้านต้องจบชีวิตไปถึง 3 คน ทำให้นิคมรู้สึกแย่กับตนเองมาก

“ตอนนั้นผมเอาจริงเอาจัง พาชาวบ้านที่เชียงดาวไปชุมนุม ปรากฏว่าชาวบ้านกลับมาตายคนหนึ่ง แล้วระหว่างที่ต่อสู้ที่เชียงดาว ชาวบ้านของผมก็โดนยิงตายไปอีกสองคน ทำให้ผมได้รับผลกระทบทางจิตใจอย่างรุนแรงเหมือนกันนะ เพราะภายในสองสามปี ผู้ใหญ่บ้านตายไปถึงสามคน”

ในช่วงเวลาไล่เลี่ยกันนั้นเอง เขายังต้องเผชิญหน้ากับมรสุมลูกใหญ่ เมื่อไปร่วมกับคณะทำงานที่มูลนิธิฯ เข้าชื่อกดดันให้ประธานมูลนิธิคุ้มครองสัตว์ป่าและพันธุ์พืชในขณะนั้นลาออก ด้วยเหตุเรื่องความเหมาะสมบางประการ แต่สุดท้ายกลับเป็นเขาและพรรคพวกอีก 28 คนที่ต้องฝ่ายไปจากมูลนิธิฯ เสียเอง เมื่อเดือนพฤษภาคม 2550

การถูกปลดฟ้าฝ่า ทำให้ชีวิตของนิคมต้องเคว้งคว้าง แม้จะได้เงินชดเชยตามกฎหมายแรงงานมาใช้หนี้และเริ่มต้นชีวิตใหม่ แต่จิตใจกลับทุกข์สาหัส อีกทั้งยังห่วงครอบครัวซึ่งลูกสองคนยังอยู่ในวัยเรียน โชคดีที่ภรรยารับราชการจึงยังพอมีรายได้จุนเจือครอบครัวอยู่บ้าง

“ผมเอาเงินชดเชยที่เหลือไปซื้อไร่ ซื้อสวน คิดว่าจะต้องกลับมาทำการเกษตร เป็นชาวไร่ชาวนา แต่พอทำไปมันไม่ตอบสนอง จะกินจะอยู่ก็ยากลำบาก ผมไม่มีรายได้อะไรเลย”

ช่วงนั้นนิคมพยายามทำทุกวิถีทางเพื่อหาทางดับทุกข์ หันไปพึ่งเหล้ายา ปลีกวิเวกเข้าป่า หรือ แม้แต่ลองไปปฏิบัติธรรมหลายสำนักตามคำแนะนำของเพื่อน แต่ความทุกข์ในใจ ก็ไม่จางหายไปไหน